Τετάρτη 28 Αυγούστου 2013

Στα χνάρια των ημίθεων. Το «πάτημα του Ηρακλέους», (Πόρος, Κεφαλονιά)



Μια από τις κατηγορίες δημωδών παραδόσεων που έχουν αναφερθεί στον ελλαδικό χώρο αφορά ορισμένα σημάδια-αποτυπώματα, τα οποία η λαϊκή φαντασία έχει αποδώσει στη δράση μιας σημαίνουσας προσωπικότητας του παρελθόντος. Συχνά η τελευταία εντάσσεται σε ένα σύγχρονο θρησκευτικό πλαίσιο· έτσι σε διάφορες τοποθεσίες συναντούμε την πίστη για υποτιθέμενα χνάρια πάνω σε πέτρινες επιφάνειες ενός δημοφιλούς αγίου, της Παναγίας, του Χριστού, ή ακόμη και του Διαβόλου. Στην ουσία πρόκειται για φυσικά βαθουλώματα ή ιδιάζοντες γεωλογικούς σχηματισμούς που μοιάζουν με το περίγραμμα πελμάτων, τα οποία η ανθρώπινη δεισιδαιμονία θεώρησε ότι δημιουργήθηκαν από το υπερφυσικό πάτημα του δείνα αγίου που περνούσε από εκεί.
Άλλοτε τα θαυμαστά αποτυπώματα σχετίστηκαν με χνάρια κάποιας μυθικής βασιλοπούλας ή γριάς, γιγάντων, ανδρειωμένων (όπως ο Διγενής), οι οποίοι επιχείρησαν, έφιπποι ή όχι, ένα τεράστιο άλμα ώστε να διασχίσουν μεμιάς μια απότομη χαράδρα. Έτσι σήμερα διακρίνονται, σύμφωνα πάντα με τις σχετικές παραδόσεις, σε κάποια πλάκα στην άκρη της ρεματιάς το σημάδι -ή τα σημάδια- της προσγείωσης του πέλματος του ήρωα ή του πέταλου του αλόγου του.

Ο βράχος όπου φέρει, σύμφωνα με το θρύλο, το "πάτημα του Ηρακλέους"

Η διαγράμμιση του πέλματος
Αυτό όμως που ίσως δεν είναι ευρέως γνωστό, είναι η ύπαρξη συγγενών παραδόσεων στους αρχαίους χρόνους, όπως άλλωστε αναφέρεται από τον Ηρόδοτο και τον Λουκιανό. Εκτός των πηγών της κλασικής γραμματείας, μια παρόμοια λαϊκή αφήγηση έχει σωθεί μέχρι τις ημέρες μας στο νησί της Κεφαλονιάς. Σύμφωνα με αυτήν, κοντά στο δήμο των Πρόννων υπάρχει μέσα σε ένα φαράγγι μια πέτρα με κοιλώματα. Είναι τα χνάρια των ποδιών του ημίθεου Ηρακλή, όταν αυτός θέλησε να πηδήσει από ένα βράχο σε έναν άλλο στην αντίπερα όχθη που απείχε δεκάδες μέτρα. Όμως δεν τα κατάφερε και χρειάστηκε να πατήσει σε μια μεγάλη πέτρα μέσα στην κοίτη του ποταμιού, την οποία και βαθούλωσε με το βάρος του. (1)

Το βαθούλωμα στο βράχο είναι τριπλάσιο
από ένα φυσιολογικό πέλμα
Είναι πραγματικά θαυμαστό ότι ο παλιός αυτός μύθος διατηρείται ακόμη στη μνήμη των ηλικιωμένων κατοίκων των κοντινών χωριών, παρόλο που η γραπτή αναφορά της διήγησης προέρχεται από τα τέλη του 19ου αιώνα! Με τη βοήθειά τους και με επίμονη επιτόπια έρευνα ο περίφημος βράχος εντοπίστηκε στην κοίτη μιας χαράδρας που οδηγεί στον όρμο του Πόρου, ανάμεσα στα βουνά Άτρος και Πυροβούνι. Έχει διαστάσεις 70 επί 60 εκατοστά, ενώ στο κέντρο του ανοίγεται ένα βαθούλωμα τρεις φορές μεγαλύτερο από ένα φυσιολογικό ανθρώπινο πέλμα. Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι η όλη περιοχή που περιλαμβάνει τα γύρω χωριά ονομάζεται Αράκλι ή Ράκλι, λέξεις που αποτελούν παραφθορά της λέξης Ηράκλειον. Μάλιστα η πλατεία ενός εξ αυτών κοσμείται με γλυπτό σύμπλεγμα της πάλης του Ηρακλή με λέοντα. Άρα είναι πολύ πιθανή η ύπαρξη ενός αρχαίου ιερού αφιερωμένου στον ήρωα, το οποίο όμως δεν έχει διασωθεί.

Το σύγχρονο γλυπτό του Ηρακλή με το λέοντα  
Εν κατακλείδι, είναι σαφές ότι «πάτημα του Ηρακλέους», όπως και τα υπόλοιπα σημάδια-αποτυπώματα που αναφέρθηκαν, είναι πρωτότυποι αλλά φυσικοί σχηματισμοί. Βέβαια η φυσική τους υπόσταση δεν καταργεί τις πολύ ενδιαφέρουσες μεταφυσικές προεκτάσεις που προκύπτουν εξαιτίας της πολύχρονης πίστης των εντόπιων κατοίκων. Αυτές όμως συνιστούν ένα πολυσύνθετο θέμα που δεν είναι επί του παρόντος.

Βαγγέλης Ζήσης

Σημείωσεις:


(1) Άννινος Σάββας, «1879 Σεπτεμβρίου 23. Εκλογή Βουλευτών εις Επαρχίαν Σάμης Κεφαλληνίας», Κεφαλονιά (1882). Η παράδοση αναφέρεται και από τον λαογράφο Νικόλαο Πολίτη: Πολίτης Νικόλαος, «Παραδόσεις. Μελέται περί του Βίου και της Γλώσσης του Ελληνικού Λαού», τόμος Α’, σελ. 61, εκδόσεις Ιστορική Έρευνα, 1989 (1904).

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου